تاریخ استاپ موشن به چه زمانی برمی‌گردد؟

اگر بخواهیم تاریخ را زیر و رو کنیم و به زمانی که استاپ موشن اولین قدم‌هایش را برداشت برسیم، باید به بیش از یک قرن به عقب برگردیم. درست زمانی که استوارت بلکتون و آلبرت اسمیت تمام وقت‌شان را روی ساخت فیلم سیاه و سفید Humpty Dumpty Circus گذاشته بودند. تکنیکی که آن روزها یعنی در حوالی سال 1898 هیچ‌کس حتی خودشان، فکرش را هم نمی‌کردند که جزء تکنیک‌های پرطرفدار ساخت فیلم و انیمیشن در سال‌های پیش‌رو و حتی دور شود. 

همزمان با بلکتون و اسمیت، افراد دیگری هم بودند که سعی داشتند تا این تکنیک تازه‌ وارد را امتحان کنند و شانس خودشان را برای ساخت فیلمی جذاب بسنجند. آرتور ملبورن کوپر از همین افراد بود. کوپر توانست با تلاش شبانه‌روزی‌اش یکسال بعد از فیلم موفق بلکتون و اسمیت یعنی در سال 1899، فیلم ساخته خودش که نامش را «مسابقات یک تظاهر» گذاشته بود، با همان تکنیک استاپ موشن به نمایش بگذارد و تحسین و تشویق تماشاچیان را از آن خودش کند.

به دنبال فیلمسازان سبک استاپ موشن کم‌کم سر و کله‌ی دیگر علاقه‌مندان به این عرصه هم با شروع قرن نوزده پیدا شد. جورج ملیس، برخلاف دیگر فیلمسازان از استاپ موشن استفاده‌ای جالب‌تر و متفاوت‌تر کرد. او در سال 1902 با استفاده از کارت‌های حروف الفبا و حرکت‌شان به سبک استاپ موشن، سعی کرد تا تیتراژی منحصر به فرد برای فیلمش با نام «سرگرمی در نانوایی» بسازد. کاری خلاقانه که در آن دوران فقط با همین روش می‌توانست ساخته شود.

امیل کوهل هم که یکی دیگر از علاقه‌مندان به این سبک خارق‌العاده بود، در ژوئن 1907 اولین فیلم استاپ موشنی خود را با نام Japon de fantaisie منتشر کرد و تصورات ذهنی خودش را با ساخت استاپ موشن در آن دوران به نمایش گذاشت. تکنیکی که با به کاربردن‌شان در دیگر فیلم‌هایش نیز، شگفتی دوباره‌ی مخاطبانش را برانگیخت.

اولین انیمیشن‌های خمیری با ساخت استاپ موشن خمیری Modelling Extraordinary کلیدش زده شد. کاری خوش ذوق و سلیقه که سر و صدای زیادی را در بین هواداران این سبک نوپا به وجود آورد. هلنا اسمیت دیتون هم به عنوان اولین زن انیماتور در سال 1916 با روش ساخت استاپ موشن خمیری اولین تولید خودش را با موضوع داستان رومئو و ژولیت شکسپیر به نمایش درآورد. 

استاپ موشن به مرور زمان و رفته رفته جای خودش را بین هوادارانش، چه در بین فیلمسازان و چه تماشاگران پیدا می‌کرد و تاریخ سینما روز به روز شاهد تولیدات بیشتری از این سبک می‌شد. تا زمانی که در دهه هشتاد میلادی حوزه علمی و تخیلی پیش چشم سینماگران جلا گرفت و کارگردانان زیادی را به سمت خودش جذب کرد. اینجا بود که فیلمسازان تازه به خالی بودن سبکی برای ایجاد صحنه‌های تخیلی و جادویی‌شان پی بردند. پس دست به دامن ساخت استاپ موشن در تمامی یا بخشی از قسمت‌های فیلم‌شان شدند. صحنه‌هایی که با ساخت استاپ موشن جلو می‌رفت، نه تنها باعث می‌شد تا صحنه‌هایی خارق‌العاده و باورنکردنی را به نمایش در بیاورند، بلکه باعث شده بود تا هزینه‌هایی که گاهاً سر به فلک می‌کشید هم تا حد قابل توجهی کاهش پیدا کند. 

از نمونه کارهایی که کارگردانان در دهه هشتاد برای ساخت جلوه‌های ویژه‌شان به استاپ موشن روی آوردند می‌توانیم به قسمت ششم جنگ ستارگان، بازگشت جدای در سال ۱۹۸۳، ترمیناتور در سال ۱۹۸۴، و دو قسمت اول از سری روبوکاپ محصول سال ۱۹۸۷ اشاره کنیم.

استاپ موشن در تاریخ سینمای ایران

در تاریخ سینمای ایران، اولین نمونه کار ساخت استاپ موشن را می‌توانیم در آثار نصرت کریمی در دهه سی هجری شمسی مشاهده کنیم. کاری با نام «ملک جمشید» و یا تیتراژ انیمیشن عروسکی «دل موش، پوست پلنگ» که هر دو با سبک کات‌-اوت ساخته شدند و شروعی برای ساخت استاپ موشن در ایران به شمار می‌آیند.

بعد از آن دوران با روی کار آمدن انقلاب اسلامی، عصر جدیدی از تولیدات استاپ موشن کاران ایرانی آغاز می‌شود. کارهایی که علاوه بر فیلم، خودشان را بیشتر با سریال‌های چند قسمتی برای تماشاگران نشان می‌دهند. از جمله فیلم‌های ساخته شده به سبک استاپ موشن در ایران می‌توانیم به فیلم سه قسمتی قصه‌های بازار با داستان‌های متفاوت «طوطی و بقال»، «کوه جواهر» و «ورود به دنیای عروسک‌ها» اثر عبدالله علیمراد، «ماجرا‌های کلیله و دمنه» و انیمیشن سه گانه‌ی «افسانه ماردوش» به کارگردانی حسین مرادی‌زاده و ساخته شده در دهه‌های هفتاد و هشتاد و دیگر آثار مشابه اشاره کنیم. 

بعد از آن کم‌کم انیمیشن‌های خمیریِ جدیدی به دنیای کودکان ایرانی رو آوردند. انیمیشن‌هایی چون برکه دوستی، خانه ما، داستان‌های بهلول و… که از محبوبیت بالایی در بین مخاطبان کودک و در میان انبوه انیمیشن‌های ساخته شده به روش‌های مختلف در سطح کشور برخوردار بوده‌اند.

در حال حاضر علاوه بر تولیدات فیلم و سریال زیادی که با استفاده از سبک استاپ موشن ساخته می‌شود، بخشی دیگر از هنرمندان یا افرادی که تازه وارد این عرصه شده‌اند، از استاپ موشن برای رساندن مفاهیم و محتواهای مذهبی و فرهنگی و یا ساخت تیزرهای تبلیغاتی کوتاه استفاده می‌کنند. تولیداتی جذاب که بازخورد خوبی در یبن مخاطبین به همراه داشته است.

با توجه به روند رو به رشدی که ساخت انیمیشن در ایران دارد و خصوصا افزایش موج علاقه‌مندان به این سبک از کار، در چند سال آینده می‌توانیم شاهد تولیدات بسیار بیشتر و خلاقانه‌تری از انیمیشن‌های استاپ موشنی در کشورمان باشیم. اگر شما هم یکی از همین علاقه‌مندان هستید، با سایت RStopmotion همراه باشید و با دنیای استاپ موشن بیشتر آشنا شوید.